Asopichos Logo
29-03-2024
Asopichos Logo
371

|

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Οι ΡΟΜά στη Στερεά Ελλάδα (1ο μέρος)

< 10 λεπτά
12.06.17 • 20:48
#Tags:

Με γνώμονα ότι η ενημέρωση παίζει σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση άποψης σας παρουσιάζουμε το θέμα με τους Ρομά με την ελπίδα της κοινωνικής ενσωμάτωσης και συμβίωσης.  

Η συμβίωση μεταξύ διάφορων κοινωνικών ομάδων είναι αναμφίβολα ένα τεράστιο ζήτημα, καθόλου εύκολο στην επίλυσή του και μάλιστα χρονοβόρο στην ανάλυση, στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση.

Πολλές φορές, θλιβερά συνήθως, γεγονότα από ανθρώπους που κατοικούν σε καταυλισμούς δίνουν τροφή για αναλύσεις και συζητήσεις επί συζητήσεων, παρεμβάσεις-εκκαθαρίσεις της Αστυνομίας που συνήθως δίνουν πρόσκαιρες λύσεις.

Ωστόσο ολόκληρες πόλεις είναι αναγκασμένες να ζουν είτε συμβιβασμένες είτε με το φόβο.

Ένα μεγάλο ποσοστό παραβατικότητας οφείλεται στις μειοψηφίες των Ρομά ή όπως συχνά αποκαλούνται στην καθομιλουμένη Τσιγγάνοι, Αθίγγανοι, Γύφτοι.

Αυτές οι συμπεριφορές των Ρομά οδηγούν την πλειοψηφία είτε στον αφορισμό που είναι και η εύκολη λύση είτε στη σύγκρουση.

Οδηγεί σίγουρα όμως, στην απομόνωση των δύο πλευρών που, σε μια σιωπηλή αδιαφορία που δημιουργεί γκέτο και ορίζει σύνορα και γειτονιές μέσα στις γειτονιές.

Λύσεις όμως δεν έρχονται. Όπως προείπαμε δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση και πρέπει να σκύψουμε ουσιαστικά στο πρόβλημα.

Βασικοί άξονες θα πρέπει να είναι οι συνθήκες διαβίωσης, η εκπαίδευση και οι κοινές δράσεις που θα φέρουν την κοινωνικοποίηση όσων το δυνατό περισσότερων περιθωριακών.

Θα πρέπει να υπάρξει, συντεταγμένη προσέγγιση από τις τοπικές κοινωνίες, καταγραφή των προβλημάτων, οικοδόμηση εμπιστοσύνης, δέσμευση και τήρηση συμφωνηθέντων με όποιο (πολιτικό συνήθως) κόστος.

Ρομά 5Το τελευταίο τραγικό γεγονός με τον θάνατο του 11χρονου Μάριου μαθητή στην αυλή του σχολείου, στο Μενίδι από αδέσποτη σφαίρα η οποία σύμφωνα με ομολογίες προήλθε από πυροβολισμούς στον διπλανό καταυλισμό των Ρομά, μας δίνουν την ευκαιρία να ασχοληθούμε ιδιαίτερα με το θέμα των Ρομά.

Πριν μπούμε στις λεπτομέρειες  για την περιοχή της Στερεάς Ελλάδας, όπως πχ οικισμοί, πληθυσμός, μόρφωση, βοιωτικό επίπεδο κλπ, θα κάνουμε μια ιστορική διαδρομή για την καταγωγή, τις μετακινήσεις και την εγκατάσταση των Ρομά στην Ευρώπη και την Ελλάδα.

Η Στερεά Ελλάδα και οι Ρομά

Η περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας έχει οργανώσει πλάνο στο πλαίσιο της «Στρατηγικής Κοινωνικής Ένταξης» και «Στρατηγικής Ενσωμάτωσης των Ρομά στην Περιφέρεια», ζήτησε από τους Δήμους προτάσεις και έθεσε σε διαβούλευση τα δύο στρατηγικά σχέδια.

Οι προτάσεις των Δήμων σε αυτές της στρατηγικές κατατέθηκαν στη διάρκεια της «1ης Συνεδρίασης της Επιτροπής Παρακολούθησης Επιχειρησιακού Προγράμματος «Στερεά Ελλάδα» 2014-2020» που έγινε στα Καμένα Βούρλα στις 13 Ιουλίου 2016 οπότε και έληξε η διαβούλευση των δύο προγραμμάτων.

Σε αυτή τη συνεδρίαση επικυρώθηκαν οι άξονες και οι δράσεις του ΠΕΠ Στερεάς Ελλάδας  και η μελέτη αυτή έρχεται να εξειδικεύσει τα έργα που θα ενταχθούν στο επιχειρησιακό πρόγραμμα της Περιφέρειας.

Οι Ρομά στην Ευρώπη και την Ελλάδα

Πριν μπούμε στις λεπτομέρειες  για την περιοχή της Στερεάς Ελλάδας, όπως πχ οικισμοί, πληθυσμός, μόρφωση, βοιωτικό επίπεδο κλπ, θα κάνουμε μια ιστορική διαδρομή για την καταγωγή, τις μετακινήσεις και την εγκατάσταση των Ρομά στην Ευρώπη και την Ελλάδα.

Σύμφωνα με την κυρίαρχη άποψη της επιστημονικής ιστορικής έρευνας για την καταγωγή και την εμφάνιση των Ρομά (που συχνά αποκαλούνται στην καθομιλουμένη1 Τσιγγάνοι, Αθίγγανοι, Γύφτοι2) οι Ρομά, ως νομαδικός λαός, κατάγονται από τις Ινδίες και μετά τον 10ο αιώνα άρχισαν να μετακινούνται δυτικά και να διασκορπίζονται στην Ευρώπη. Έτσι, κάπου στο 10ο με 11ο αιώνα, καταγράφεται η εμφάνιση αυτού του νομαδικού πληθυσμού στην Ευρώπη.

Οι επαγγελματικές δραστηριότητες που ασκούσαν, ήταν φυσικά προσαρμοσμένες στον νομαδικό τρόπο ζωής τους, αλλά ταυτόχρονα ήταν και εξαιρετικά χρήσιμες στις οικονομικές συνθήκες της εποχής, δίνοντάς τους τη δυνατότητα επιβίωσης. Οι Τσιγγάνικοι αυτοί πληθυσμοί, ζούσαν νομαδικά ανάμεσα στους λαούς της Ευρώπης και μιλώντας τη δική τους γλώσσα, διατήρησαν εσωτερική, φυλετική και πολιτισμική Ρομά 8συνοχή και ταυτότητα. Αυτή η προφορική (μόνο) γλώσσα, η Ρομανί ή Ρομανές3, αναπαράγεται με εντυπωσιακό τρόπο μέχρι σήμερα, παρά τη σημαντική γεωγραφική απόσταση μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων Ρομά, δείγμα πολιτισμικής αντοχής.

Με τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τον 19ο αιώνα και την εμφάνιση στην Ευρώπη των Εθνικών κρατών, με τις αναδιατάξεις συνόρων και κρατών στον 20ο αιώνα, μαζί με την έλευση της βιομηχανικής επανάστασης και την ανάδειξη της αστικής τάξης, οι συνθήκες του τρόπου ζωής των Ρομά θα αλλάξουν, όπως περιγράφεται συνοπτικά παρακάτω.

Οι διώξεις από τους Ναζί

Οι Ρομά έγιναν στόχος φυλετικών διώξεων προ και κατά τη διάρκεια (1933-1945) του Β’ παγκοσμίου πολέμου στη Γερμανία και στις κατεχόμενες από τους Ναζί χώρες. Σε κάποιες χώρες, το Ολοκαύτωμα των Ρομά που αναφέρεται και ως «Porraimos», εκτελέστηκε σε συνεργασία των γερμανικών στρατευμάτων και τοπικών αξιωματούχων. Σε κάποιες χώρες, όπως στην επικράτεια της σημερινής Δημοκρατίας της Τσεχίας, το μεγαλύτερο μέρος της κοινότητας των Ρομά σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου, είτε με τον εγκλεισμό τους σε Γερμανικά στρατόπεδα θανάτου, ή κατά τη φυλάκισή τους σε εγχώρια στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στην Ελλάδα

Αριθμός Ρομά φαίνεται να πρωτοεμφανίζεται γύρω στον 14ο αιώνα με σημαντικές αυξητικές πληθυσμιακά τάσεις. Η δημογραφική αύξηση των Ρομά συνεχίστηκε καθ’ όλη την περίοδο πριν ή αμέσως μετά την Επανάσταση του 1821. Όπως φαίνεται και από τη λαϊκή ρήση «Χωριό χωρίς παπά και Γύφτο δεν γίνεται», οι Ρομά ήταν εγκατεστημένοι τουλάχιστον σε όλα τα «σημαίνοντα» χωριά της Ελληνικής υπαίθρου και όλες σχεδόν οι πόλεις είχαν το «Γυφτομαχαλά» τους.

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή, ένας αριθμός ομάδων από χριστιανούς Ρομά μετακινήθηκε στην Ελλάδα, στην ανταλλαγή πληθυσμών του 1922, ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία.

Αυτή την εποχή, με τους γνωστούς ιστορικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς και την προσπάθεια του κράτους στα όρια της Ελληνικής Επικράτειας για ενοποίηση όλων των πολυπολιτισμικών στοιχείων της Ελληνικής κοινωνίας, οι Ρομά αντιμετωπίστηκαν αρνητικά και μάλλον εχθρικά.

Σε αυτή τη φάση και μέσα από την άρνηση να συμπεριληφθεί αυτός ο μεγάλος αριθμός ανθρώπων με διαφορετική ταυτότητα, στη διαδικασία ενοποίησης της νεότερης Ελληνικής κοινωνίας, τέθηκαν οι βάσεις του κοινωνικού αποκλεισμού των Ρομά, ο οποίος σταδιακά μέχρι και σήμερα φαίνεται να βαθαίνει, ενισχυόμενος και από τους έντονους κοινωνικούς-οικονομικούς και ταξικούς μετασχηματισμούς της Ελληνικής κοινωνίας στις τελευταίες δεκαετίες.

Η Ελληνική Πολιτεία και η κυρίαρχη κρατική πολιτική στο ζήτημα της αντιμετώπισης όλων των θεμάτων των σχετικών με τον πληθυσμό των Ρομά, κινήθηκε κατά καιρούς μεταξύ διώξεων, ρυθμισμένου ελέγχου και ανοχής των ομάδων αυτών, αλλά και προσπαθειών για άσκηση πολιτικών κοινωνικής ένταξης.

Ρομά 15Από τη μεριά τους οι ίδιοι, αμυνόμενοι στις εξελίξεις, διατήρησαν τα χαρακτηριστικά της «κλειστής» κοινωνικής ομάδας, με τη δική της δομή και ιεραρχία, βασιζόμενη στην οικογένεια με την ευρύτερη έννοιά της και έχοντας σαν σημείο συνοχής την προφορική τους γλώσσα και ένα ευρύ πλέγμα παραδόσεων και εθίμων.

Η κατάσταση αυτή, για μεγάλες χρονικές περιόδους δεν βρήκε αντιπαλότητα στις κατά καιρούς κυρίαρχες κοινωνικές δομές και συνθήκες. Αντιθέτως μέσα στην κατά βάση αγροτική Ελληνική κοινωνία, μέχρι τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, οι Ρομά διατήρησαν μια ισορροπία, αναπτύσσοντας επαγγελματικές δραστηριότητες συμπληρωματικές και άρα χρήσιμες για τις τότε κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες.

Όταν όμως από τη δεκαετία του 1960, εντάθηκε η βιομηχανική ανάπτυξη, με αποτέλεσμα την εσωτερική μετανάστευση, την αστυφιλία και την παρακμή και ερήμωση της αγροτικής υπαίθρου, οι Ρομά έχασαν σταδιακά τον «ζωτικό χώρο» οικονομικής τους δραστηριότητας, κυρίως σε ότι αφορά την «κοινωνικά χρήσιμη» εργασιακή τους διέξοδο στον αγροτικό τομέα.

Η ανάπτυξη βιομηχανοποιημένων προϊόντων ευρείας κατανάλωσης, αχρήστευσε τις επαγγελματικές τους δεξιότητες ως τεχνίτες, ενώ η σταδιακή έκρηξη του τριτογενή τομέα και κυρίως του εμπορίου, τους απέκοψε από τη φυσική για τον νομαδικό τρόπο ζωής τους μοναδική διέξοδο στο γυρολογικό εμπόριο.

Οι Ρομά εξαναγκάστηκαν από τις συνθήκες αυτές, σταδιακά να εγκαταλείψουν την ύπαιθρο και να εγκατασταθούν στις περιαστικές ζώνες των πόλεων. Οι περιοχές αυτές χαρακτηρίζονται συνήθως από την παντελή απουσία στοιχειωδών τεχνικών υποδομών (ύδρευσης, αποχέτευσης κλπ.), συγκοινωνίας αλλά και κοινωνικών υποδομών (σχολείων, ιατρείων, υπηρεσιών κλπ.).

Η περιθωριοποίηση των πληθυσμών των Ρομά σε πραγματικά γκέτο στις παρυφές των αστικών κέντρων, ενέτεινε ακόμη περισσότερο τις συνθήκες του κοινωνικού αποκλεισμού τους και απέκοψε ολοένα και περισσότερο, αυτούς τους ανθρώπους από την πρόσβαση στα κοινωνικά αγαθά και δικαιώματα.

Σε αυτές τις συνθήκες οι Ρομά και λόγω της έντονης πολιτισμικής τους διαφοράς, βρέθηκαν σε μια διαρκώς χαμηλότερη κοινωνική ισορροπία, χωρίς να έχουν τις προϋποθέσεις να διεκδικήσουν ισότιμη μεταχείριση στη διαδικασία κοινωνικής ένταξης, με αποτέλεσμα τη διαρκή επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, με όλα τα παράγωγα της παραβατικότητας σε όλα τα επίπεδα, που ανατροφοδοτεί τον φαύλο κύκλο του κοινωνικού αποκλεισμού.

Σε αυτό το πλαίσιο, παγιώθηκε παράλληλα και η κυρίαρχη συλλογική αντίληψη, που θέλει τους Ρομά να επιλέγουν συνειδητά ως τρόπο ζωής το στερεότυπο μοντέλο του πλανόδιου σκηνίτη και γυρολόγου, του αποκομμένου από τις κοινωνικές δομές, που αποδίδει στους Ρομά εξωτικές πρακτικές4 και συμπεριφορές ανθρώπων που ζουν δίπλα μας αλλά όχι μαζί μας και ερμηνεύονται υπό το πρίσμα μιας ενιαίας αλλά ασαφούς «τσιγγάνικης κουλτούρας» και μιας ισοπεδωτικής γενίκευσης αυτής της ετερότητας, όπου οι Ρομά από τη φύση τους είναι πλάνητες και νομάδες.

Οι Ρομά στην Ελλάδα μπορούν να καταταγούν στις ακόλουθες υποομάδες, σύμφωνα με έκθεση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ)5:

  1. εγχώριοι πλανόδιοι Ρομά (σε περιορισμένο αριθμό),
  2. ευδιάκριτες κοινότητες μακροχρόνια εγκαταστημένων Ρομά, πολύ φτωχών και περιθωριοποιημένων,
  3. ευδιάκριτες κοινότητες μακροχρόνια εγκαταστημένων Ρομά, ένας αριθμός των οποίων είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου χωρίς προβλήματα,
  4. πρόσφατοι μετανάστες Ρομά, οι οποίοι δεν είναι υπήκοοι της ΕΕ (κυρίως από την Αλβανία και δευτερευόντως από το Κοσσυφοπέδιο και την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας),
  5. πρόσφατοι μετανάστες Ρομά, από νέα κράτη μέλη της ΕΕ (κυρίως από Βουλγαρία και Ρουμανία),
  6. πλήρως ή σχεδόν πλήρως αφομοιωμένοι Ρομά, που συχνά ή μερικές φορές δεν αυτοπροσδιορίζονται καν ως Ρομά,
  7. Μουσουλμάνοι Ρομά (στην Θράκη), οι οποίοι επωφελούνται από την προστασία των μειονοτήτων στο πλαίσιο της ειρηνευτικής Συνθήκης ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο,
  8. άλλα πρόσωπα και κοινότητες.

Οι μεταξύ τους διαφοροποιήσεις είναι αρκετές και αφορούν τις χώρες προέλευσης (Ρουμανία, Αλβανία, Τουρκία κ.ά.), το βαθμό αφομοίωσής τους από την Ελληνική κοινωνία, τη θρησκεία (Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι), τη μορφή της γλώσσας που μιλούν, το βαθμό εγκατάστασης (εγκαταστημένοι ή μετακινούμενοι) κλπ. Ανήκουν σε διάφορες (συχνά και αντιμαχόμενες) «φυλές», δεν αποτελούν δηλαδή μια απόλυτα ομοιογενή ομάδα -όλοι όμως ανεξαιρέτως αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα.

Ρομά 3

Η πλειονότητα των Ελλήνων Ρομά είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι που μιλούν τη γλώσσα «βλάχουρα Ρομά». Σε αυτούς δεν περιλαμβάνονται αυτοί που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, ούτε εκείνοι που έφτασαν από τη Ρουμανία και άλλες Βαλκανικές χώρες.

1 Δημήτρης Θ. Ζάχος, Λέκτορας Παιδαγωγικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

2 Η λέξη «Γύφτοι» ή «Γιούφτοι» που χρησιμοποιείται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, είναι παράγωγη της λέξης «Αιγύπτιοι», καθώς υπήρχε η πεποίθηση παλαιότερα ότι ο λαός αυτός προέρχεται από την Αίγυπτο.

3 Judith Okely 1983, The Traveller-Gypsies, Cambridge University Press, UK, ISBN 05212887038

4 Από συνέντευξη της Ελένης Τσετσέκου, υπεύθυνης για θέματα Ρομά στο Συμβούλιο της Ευρώπης

5 European Commission DG Employment, Social Affairs and Inclusion, July 2011

asopichos efimerida viotia clip
Asopichos Logo white
Θέλοντας να αποδώσουμε τιμή στον πρόγονό μας, τον Ορχομένιο Ολυμπιονίκη δώσαμε το όνομά του στη προσπάθειά μας. Μέγιστη τιμή και βαριά κληρονομιά την οποία θα προσπαθήσουμε να υπερασπιστούμε. Ονομάσαμε Ασώπιχο την ιστοσελίδα μας γιατί ο Ολυμπιονίκης, ανήκει σε όλους, όπως και η ιστοσελίδα μας. Γιατί η αλήθεια και η ενημέρωση χρειάζονται μεγάλη προσπάθεια, είναι ένας συνεχής αγώνας δρόμου…

Ακολουθήστε μας

menu-circle