Τ.Ρουμπεστάιν Εκδόσεις Ψυχογιός 2017 σελ. 348
Μια καθηλωτική καταγραφή των μηνών πριν και μετά το τέλος του Στάλιν , που μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς ο θάνατος του αναπροσδιόρισε την ιστορία του εικοστού αιώνα.
Γράφει : Ο Κώστας Τραχανάς
Ο Ιωσήφ Στάλιν κατέρρευσε και πέθανε μέσα σε μια ατμόσφαιρα μεσαιωνικών αλληλοκατηγοριών και αντεγκλήσεων.
Ήταν Μάρτιος του 1953. Στο Κρεμλίνο κόχλαζαν οι φόβοι για μια ευρεία νέα εκκαθάριση ενάντια στα μέλη του Πρεζίντιουμ. Μια δημόσια εκστρατεία εναντίον προδοτών εβραίων γιατρών απειλούσε να καταπιεί όλους τους εβραίους της Σοβιετικής Ένωσης.
Οι τεταμένες σχέσεις με τη Δύση ήταν όλο και πιο ανησυχητικές : ύστερα από τρία χρόνια μαχών, ο πόλεμος στην Κορέα εξακολουθούσε αμείωτος , ενώ ο αμερικανικός κι ο σοβιετικός στρατός ήταν αντιμέτωποι στη διχοτομημένη Γερμανία. Την ίδια στιγμή μια νέα αμερικανική κυβέρνηση με επικεφαλής τον πρόεδρο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και τον υπουργό Εξωτερικών Τζον Φόστερ Ντάλες είχε αναλάβει την διακυβέρνηση της χώρας τον Ιανουάριο , έχοντας ως στόχο να ανακόψει τον κομμουνισμό , μόνο και μόνο για να βρεθεί αντιμέτωπη με τους διαδόχους του Στάλιν και μ΄ ένα πλήθος αναπάντεχων μεταρρυθμίσεων.
Στην πατρίδα και έξω , οι παλιοί «συναγωνιστές» του Στάλιν αντιμετώπιζαν πληθώρα δύσκολων διλημμάτων. Κατανοούσαν την ανάγκη να απελευθερώσουν κρατούμενους από τα γκουλάγκ, να αποκηρύξουν τη Συνωμοσία των Γιατρών και να προσφέρουν ένα υψηλότερο βιοτικό επίπεδο στον πληθυσμό .Επίσης, έκαναν παραχωρήσεις απέναντι στη Δύση , μια εντυπωσιακή «επίθεση ειρήνης» που περιλάμβανε εκ νέου σοβαρές διαπραγματεύσεις για παύση των εχθροπραξιών στην Κορέας και τη μείωση των εντάσεων στην Ευρώπη, όπου η ακραία πολιτική του Στάλιν οδηγούσε σε λαϊκή αναταραχή ενάντια στην κομμουνιστική εξουσία.
Η κύρια έγνοια τους όμως ήταν να διατηρήσουν την εξουσία .Ο Στάλιν είχε κυριαρχήσει τόσο στη ζωή της χώρας , ώστε οι ο θάνατός του προκάλεσε ένα τεράστιο ξέσπασμα αποπροσανατολισμένης οδύνης. «Ο Στάλιν ήταν μέσα στους πάντες, σαν το σφυρί μέσα στο δρεπάνι, σε κάθε μυαλό», όπως 
έγραψε ο συγγραφέας Αντρέι Σινιάφσκι. Το καθεστώς φοβόταν ότι ο θάνατός του θα οδηγούσε σε πανικό και αταξία , που με τη σειρά τους μπορούσαν να υπονομεύσουν τη νομιμότητα του και το κύρος της μονοκομματικής εξουσίας. Έπρεπε να επινοήσουν έναν τρόπο να αποστασιοποιηθούν από εγκλήματα του Στάλιν , ενώ συνάμα θα επέμεναν ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν ευθυνόταν για τη βαναυσότητα του τυράννου, ότι έπρεπε πιο πολύ να λυπούνται το Κόμμα για όσα είχε υπομείνει, παρά να το καταδικάζουν για ό,τι είχε επιδοκιμάσει.
Το βιβλίο «Οι τελευταίες ημέρες του Στάλιν» ξεκινά με τον θάνατο του Στάλιν , κινείται οπίσω στο χρόνο ως το Δέκατο Ένατο Συνέδριο του Κόμματος τον Οκτώβριο του 1952, όταν ο Στάλιν εκφώνησε την τελευταία δημόσια ομιλία του, και κατόπιν προχωρά μέσα από τον χειμώνα του 1952-53, όταν εκτυλίχθηκε η Συνωμοσία των Γιατρών και μια πλατιά εκστρατεία ενάντια στους εβραίους της χώρας.
Εξετάζει πώς κάλυψε ο σοβιετικός κι ο αμερικανικός Τύπος τον θάνατο του Στάλιν και πώς η νέα κυβέρνηση του Αϊζενχάουερ αντέδρασε στις δραματικές αλλαγές που ακολούθησαν στη Μόσχα. Τελειώνει με τη σύλληψη του παλιού αρχηγού ασφαλείας του Στάλιν, Λαβρέντι Μπέρια, τον Ιούνιο.
Ο θάνατος του Στάλιν πρόσφερε μια πρωτοφανή ευκαιρία. Έδωσε στους διαδόχους του τη δυνατότητα να αντιστρέψουν πολλά από την πολιτική του και να ωθήσουν τη χώρα προς μια ελπιδοφόρα , ηπιότερη κατεύθυνση. Δημιούργησε για τις Η.Π.Α. την επιτακτική ανάγκη να αναθεωρήσουν τις σκέψεις τους για το πώς μπορούσαν να αντιμετωπίσουν μια βάναυση κι απειλητική δικτατορία που ξαφνικά είχε χάσει τον ηγέτη της κι έδειχνε έτοιμη να διαπραγματευτεί ένα νέο ξεκίνημα στις σχέσεις με τον έξω κόσμο.
Για περίπλοκους λόγους, η σοβιετική κυβέρνηση, καθώς και οι δυτικές κυβερνήσεις δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν τις δεκαετίες καχυποψίας που τις χώριζε. Η κούρσα των εξοπλισμών εξακολουθούσε. Η διχοτόμηση της Γερμανίας και της Ευρώπης συνεχίστηκε .Ο Ψυχρός Πόλεμος έφτασε σε μακρινές γωνιές του κόσμου.
Μια καθηλωτική καταγραφή των μηνών πριν και μετά το τέλος του 
Στάλιν , που μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς ο θάνατος του αναπροσδιόρισε την ιστορία του εικοστού αιώνα.
Ο ΤΖΟΣΟΥΑ ΡΟΥΜΠΕΝΣΤΑΪΝ είναι συνεργάτης του Κέντρου Ντέιβις Σοβιετικών κι Ευρασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Υπήρξε οργανωτής και περιφερειακός διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας των ΗΠΑ για τριάντα επτά χρόνια. Ζει στο Μπρούκλαϊν της Μασαχουσέτης.
