Του π. Ιωάννου Μπούτση
Αρχιδιακόνου Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών.
Συγχαρητήρια Παναγιώτη, συγχαρητήρια Νικόλα, συγχαρητήρια Μιχαήλ-Παναγιώτη! Μας κάνετε υπερήφανους!
Με μεγάλη χαρά και συγκίνηση παρακολούθησα την τελετή βράβευσης του διαγωνισμού του Κέντρου Έρευνας και Μελέτης της Βοιωτίας, με τη διαχρονική παρουσία του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. κ. Ιερωνύμου, του και πνευματικού πατέρα όλων, όπου είχα την ευλογία να τον συνοδεύω.
Χαρά και συγκίνηση τόσο για το πλήθος μαθητών και μαθητριών απ’ όλη τη Βοιωτία, που συμμετείχαν σε έναν διαγωνισμό μνήμης, ταυτότητος και δημιουργίας: με λόγια και τραγούδια δικά τους και με αφορμή τους δύο αιώνες από τον αγώνα του τόπου μας για ελευθερία. Όσο και για τους βραβευθέντες μαθητές από το 2ο Γυμνάσιο Ορχομενού, τον τόπο της προσωπικής μου καταγωγής. Από τα βάθη της καρδιάς μου, τα συγχαρητήρια σε όλα τα παιδιά που συμμετείχαν, αλλά και στους Ορχομένιους μαθητές που βραβεύθηκαν: και εις ανώτερα, ή όπως θα λέγαμε στην εκκλησία, «άξιοι!».
Και «άξιοι» όχι μόνο επειδή βραβεύθηκαν. Αλλά και για τη δημιουργία τους την ίδια! Το τραγούδι, που έχει πολλά να μας διδάξει, το άκουσα προσεκτικά — στο σύγχρονο μουσικό είδος της ραπ. (Που δεν σας κρύβω ότι, προσωπικά και απροσδόκητα, μου θυμίζει πάντοτε κάτι από την απαγγελία του Εξαψάλμου στην εκκλησία: επίτηδες μονό-τονη και όχι εμμελής, ώστε να ακούγεται ο λόγος, τα λόγια, οι λέξεις, τα νοήματα, χωρίς να τα συννεφιάζει ο οποιοσδήποτε συναισθηματισμός: λόγος που έχει στόχο να ακουστεί το περιεχόμενό του, όχι να επισκιασθεί από το πώς θα απαγγελθεί). Οι στίχοι των μαθητών μας ενώνουν το «τότε» της Επανάστασης για την ελευθερία με το «τώρα» της ανάγκης για ελευθερία. Ξεκινούν θυμίζοντάς μας για ποιον λόγο έγινε η Επανάσταση και με ποιό διακύβευμα.
«Η Επανάσταση που έγινε για την ελευθερία
με πίστη στο Θεό, στο Χριστό, στην Παναγία
Για χρόνια ήταν σκλάβοι στων Τούρκων την τυραννία
μα αντέδρασαν με πίστη και πειθαρχία.
Πήραν τα όπλα, ξεκίνησαν από την εκκλησία
χωρίς να έχουν καν πολεμική εμπειρία.
Ελευθερία ή θάνατος, δικιά τους ερμηνεία,
μέσα από τις στάχτες του θανάτου να βρουν σωτηρία.»
Οι στίχοι αντανακλούν το πάθος και την αφοσίωση του ελληνικού λαού, την ακλόνητη αποφασιστικότητά του. Οι μαθητές μας γνωρίζουν καλά πως υπάρχουν θυσίες απολύτως ανιδιοτελείς, που δεν γίνονται καν πρωτίστως για εμάς, για τη γενιά μας ή τους αγαπημένους μας, αλλά για τους επόμενους× για τη γενιά που έρχεται, για τη γενιά στην οποία ανήκει το μέλλον και για την ανάγκη να είναι αυτή ελεύθερη (μια χαρά τα λέει η επόμενη γενιά: εμείς, η προηγούμενη, να δούμε αν το εμπεδώνουμε…):
«Με σεβασμό και πίστη στα ιδανικά τους
πολέμησαν για την ελευθερία που θα βρει η γενιά τους
και οι επόμενες, να είναι σαν δώρο στα παιδιά τους…»
Οι μαθητές μας ουσιαστικά θεο-λογούν όταν λένε:
«για να ανθίσει ο καρπός του δέντρου που φέρνει ζωή
για να ανθίσει η πίστη τους, η αγάπη για ζωή
που δώσανε για να ζουν λεύτεροι και γελαστοί.»
Μετά όμως συνδέουν το «τότε» με το «σήμερα» — και με τις αν-ελευθερίες του:
«Για ν’ ανθίσει η πίστη τους, η αγάπη για ζωή
που δώσανε για να ζούμε ελεύθεροι και γελαστοί—
μα όχι γελασμένοι. Κλεισμένοι σε πλαστικά κλουβιά […]
δεν ζούμε, επιβιώνουμε με λίγα ευτυχισμένοι,
μας κλέψαν τις αξίες και ζούμε σκλαβωμένοι
Ελεύθεροι πολιορκημένοι, σε κλουβιά.
Ό,τι κληρονομήσαμε, δώσαμε στα χαρτιά.»
Με εντυπωσιακή λακωνικότητα, οι μαθητές μας περνάνε από τον άλλοτε αγώνα για την ελευθερία στη σημερινή έλλειψή της στη ζωή μας, σε ένα άλλο είδος σκλαβιάς. Οι στίχοι αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα μιας ζωής σε έναν κόσμο όπου η ελευθερία και η αξιοπρέπεια πάσχουν. Περιγράφουν έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι ζουν σε σκλαβιά, σε πλαστικά κλουβιά, σε διακρίσεις, όπου οι αξίες έχουν κλαπεί και η ελπίδα έχει χαθεί. Ωστόσο, παρά τις προκλήσεις αυτές, οι μαθητές καλούν για αλλαγή, για αλλαγή σελίδας σε έναν κόσμο αδικίας και καταπίεσης και για την ανάκτηση των αξιών που έχουν χαθεί. Το τραγούδι των μαθητών είναι μια απόδειξη της δύναμης των λέξεων να εμπνέουν και να παρακινούν.Και μας θυμίζουν τι μοιάζει να έχει χαθεί:
«Αν ζούσε η αξία που υπήρχε πιο παλιά,
τότε θα αντιδρούσαμε, θα βγάζαμε φτερά.
Τότε εμείς θα πετούσαμε σαν άγρια πουλιά,
δεν θα υποτασσόμασταν, θα ζούσαμε καλά
με αγάπη στο παλιό, η δόξα θα έρθει ξανά.»
Να σημειωθεί: εδώ οι μαθητές δεν επικαλούνται απλώς ένα παρελθόν ή κάποιες αξίες, ρητορικά, σαν φάρμακο για πάσα νόσο που απλώς θα το μεταγράψουμε στο σήμερα. Αν και νεότατοι, δεν πέφτουν σε αυτήν την παγίδα, μοιάζει να έχουν συνειδητοποιήσει ότι δεν έχουν συνειδητοποιήσει αρκετοί μεγαλύτεροί τους: βλέπουμε κάτι από το παρελθόν σαν «αξία», ακριβώς επειδή δεν το έχουμε πλέον, στον ίδιο βαθμό και μοιάζει να το έχουμε χάσει, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον. Παλιά, αυτό που μοιάζει να έχουμε χάσει δεν θα ονομαζόταν «αξία», ακριβώς γιατί ήταν αυτονόητο για όλους, ο τρόπος που ζούσαν και ανέπνεαν. Αποκτά όνομα και γίνεται «αξία», του παρελθόντος πλέον, ακριβώς όταν μοιάζει να χάνεται. Όμως οι μαθητές δεν ζητούν απλώς να… βγάλουμε τα χαλιά του παππού από τη ναφθαλίνη, αλλά εν τέλει «να ανθίσει ο καρπός του δέντρου που φέρνει ζωή», όπως τραγουδούσαν και πριν: έτσι «θα βγάλουμε φτερά», έτσι θα ξαναφανερωθεί μια «δόξα» που μοιάζει να έχει εκλείψει. Όπως έλεγε κι ένας ραψωδός της προηγούμενης γενιάς, «Δόξα είναι η ευθύνη της δικής μας αλλαγής»….
Τα παιδιά μας προχωρούν σε κριτική που σπάει κόκκαλα: σε λίγους στίχους μιλάνε για τον πλούτο κάποιων, δηλαδή τη φτώχεια άλλων, «όταν παιδιά πεθαίνουν κι άλλοι ζουν μέσα στη χλίδα»: για την εκμετάλλευση της επίκλησης της πατρίδας από τους επαγγελματίες του πατριωτισμού με σκοπό να την προδώσουν ή πουλήσουν αμέσως μετά: για την επιδίωξη αποκλεισμού από την Παιδεία, ακριβώς επειδή εκείνη απελευθερώνει «μας θέλουνε αμόρφωτους και ’μεις θέλουμε λίγα». Το συμπέρασμα των παιδιών ευσύνοπτο και αμείλικτο «κάτι πρέπει ν’ αλλάξει. Να γυρίσουμε σελίδα». Το δρόμο τον έδειξαν οι προηγούμενοί τους στίχοι: η (επαν)εύρεση του δρόμου «για να ανθίσει ο καρπός του δέντρου που φέρνει ζωή»… Και έτσι, οι Ορχομένιοι μαθητές μας ξεκίνησαν από το «Ελευθερία ή θάνατος» του 1821 για να πιστοποιήσουν στο σήμερα, έναν κάποιο θάνατο στη μέση της ζωής — και μια αδήριτη, αμείλικτη δίψα και ανάγκη για ελευθερία. Όλα αυτά, σε λιγότερο από δυο λεπτά. Ας τους ακούσουμε προσεκτικά!
Παρένθεση: εδώ ίσως κάποιοι άλλοι στη θέση μου θα έλεγαν κάτι σαν «να, αυτοί είναι στίχοι για τα παιδιά μας και από τα παιδιά μας, όχι όπως οι σημερινές επιτυχίες της τραπ, που μεγαλύνουν την εγκληματικότητα, τα χρήματα, τη λαγνεία, την άδεια ζωή». Ας μας επιτραπεί όμως, αν μη τι άλλο εμάς «της εκκλησίας», να είμαστε λίγο πιο υποψιασμένοι για την περίπλοκη φύση της ανθρώπινης ζωής και του διπόλου αρετής και αμαρτίας, το οποίο έρχεται να το διαλύσει μια πολύ μεγαλύτερη αλήθεια της Εκκλησίας, η πραγματικότητα της μετάνοιας — και της συγχώρησης.
Για παράδειγμα, ακόμη και ο πιο προβεβλημένος σταρ της ελληνικής τραπ μουσικής, ο Sin Boy, που στους στίχους του εκπροσωπούσε ακριβώς ό,τι περιγράφηκε παραπάνω, λίγο καιρό μετά έκανε στροφή στον Χριστό και πλέον απευθύνει έκκληση στη νεολαία να «δώσει μια ευκαιρία στην εκκλησία», υπογραμμίζοντας τη σημασία της μετάνοιας και της ετοιμότητας του Θεού να συγχωρήσει: https://www.youtube.com/watch?v=7WhcsmFg15I.
Σε άλλο βίντεο-κλιπ, επισκέπτεται ο ίδιος έναν ναό και προσεύχεται: ευχαριστεί για τις ευλογίες, αντιλαμβάνεται και εξομολογείται τις αμαρτίες (από το 2:32): https://youtu.be/mG4qCMNaBaQ?t=151. Οι ανυποψίαστοι θα πουν «τα ύστερα του κόσμου!». Οι υποψιασμένοι πάλι θα παραμείνουν…. υποψιασμένοι, για το πόσο η ζωή μας δεν είναι άσπρο-μαύρο, αλλά εν τέλει γεμάτη με τη χάρη του Θεού, που ξεχύνεται σε στιγμές και σε συνθήκες που δεν το περιμένουμε.
Επιστρέφοντας, αναρωτιέμαι. Τι άλλο και περισσότερο να πω από ένα μεγάλο «μπράβο»; Από το να εκφράσω τη χαρά μου και την συγκίνησή μου για τους νεαρούς συντοπίτες μου; Συγχαρητήρια Παναγιώτη, συγχαρητήρια Νικόλα, συγχαρητήρια Μιχαήλ-Παναγιώτη! Και εις ανώτερα, πιο ψηλά, πάντα με φτερά!
