Οι συγγραφείς του προστρέχουν στο έργο γιατί θεωρούν ότι ο Παπαδιαμάντης έχει να πει πράγματα σημαντικά και καίρια για την κατάσταση του σημερινού ανθρώπου.
«Ζει ο Κυρ Αλέξανδρος;» Λ.Καμπερίδης-Λ.Προγκίδης Εκδόσεις Εστία 2023 σελ.222
Γράφει : Ο Κώστας Α. Τραχανάς
Ζει ο Κυρ Αλέξανδρος ; Δύο φίλοι ασκούνται πάνω στο διφωνικό αυτό δοκίμιο σαν να αυτοσχεδιάζουν σε μια σύνθεση με τέσσερα χέρια στο πιάνο .Η σπουδή τους αναφέρεται στο έργο του Παπαδιαμάντη και στη σχέση αυτού του έργου με τον κόσμο που ζούμε. Οι συγγραφείς του προστρέχουν στο έργο γιατί θεωρούν ότι ο Παπαδιαμάντης έχει να πει πράγματα σημαντικά και καίρια για την κατάσταση του σημερινού ανθρώπου.
Ζει ο Κυρ Αλέξανδρος; αναρωτιούνται οι δύο φίλοι διασταυρώνοντας τις αναγνώσεις τους.
Καμπερίδης. Ο Πλάτων μεταφέρει στην «Πολιτεία» το γνωμικό που λεγόταν στις μέρες του για τον Όμηρο: «την Ελλάδα πεπαίδευκεν ούτος ο ποιητής». Σήμερα Ελλάδα είναι ολόκληρος ο κόσμος ,αλλά χωρίς τον Όμηρο. Στο τωρινό μας σχολείο μάθαμε γράμματα γιατί μας πεπαίδευκεν ο Παπαδιαμάντης. Εκεί βρίσκονταν όλα εδώ, όπως θα έπρεπε να ήταν από την αρχή του κόσμου. Ο τόπος και ο χρόνος , το φως και η μνήμη , αέρας και λόγος , χώμα και χρώμα , η φωνή της αύρας και η πνοή της ζωής , όλα βρίσκονται εδώ, ανασαίνουν τον χρόνο, όχι μόνο τον παρελθόντα , αλλά και τον παρόντα και τον μέλλοντα.
Ξέρουμε καλά πώς μόλις φύγει κάποιος από τούτη τη ζωή περνάει , για μας τους περιλειπόμενους ,στην ιστορία. Η ζωή του γίνεται ιστορία , και η ιστορία του κόσμου γράφεται με τις ζωές όσων παρήλθαν και όσων θα έρθουν. Γι΄ αυτό και ο κόσμος , όπως καταγράφεται στα διηγήματά του Παπαδιαμάντη αφηγείται τη δική μας ιστορία ,εγγράφεται στη δική μας μνήμη, τώρα που τα πρόσωπα του δικού του κόσμου ιστορούνται στις ζωές μας, γιατί στον Παπαδιαμάντη ζούνε όχι μόνο όσοι ήλθαν και παρήλθαν, αλλά και όσοι θα ζήσουν εις τους αιώνας των αιώνων, όσο λειτουργεί ακόμη αυτή η γλώσσα της μνημοσύνης που κρατάει τους νεκρούς στη μνήμη των ζώντων και του Θεού.
Πράγματα ζωντανά, πρόσωπα και τοπία αιωνίας μνήμης που εισοδεύουν με το δικό τους τρόπο στην ψυχή του αναγνώστη, να της μεταγγίσουν ζωή. Συχνά σταματούσα σε μια λέξη , ένα χωρίο, στεκόμουν σε κάτι που με είχε παραξενέψει, ή που μου είχε προκαλέσει θαυμασμό. Δεν μπήκε ο Παπαδιαμάντης στη ζωή μου , έτσι ξαφνικά. Οδηγήθηκα αργά και σιγανά στον κόσμο του με ξεναγούς τους ήρωές του, που με καλούσαν να γνωρίσω το αληθινό πρόσωπο ανέλπιδων εραστών, χαροκαμένων μανάδων, αειπλάνητων, άψαλτων ,αλιβάνιστων ψυχών. Στο δρόμο συναντούσα δαιμονισμένες γριές, νεκρούς ταξιδιώτες ,αλύτρωτους αυτόχειρες, ξενιτεμένες ζωές, αφελείς ονειροπόλους , ξεπεσμένες υπάρξεις άγνωστης προέλευσης, άγνωστου προορισμού, ερείπια μιας μπαλωμένης βιοτής με ανεκπλήρωτα σχέδια, αποτυχημένα όνειρα, με περιουσίες που σπαταλήθηκαν αλόγιαστα , με ιδανικά που ναυάγησαν, με υποσχέσεις που δεν τηρήθηκαν. Πρόσωπα ζωντανά , αληθινά , αναδύονταν από το έργο του φορτωμένα με πόνο , βυθισμένα στα βάσανά τους , τσακισμένα από το άστατο των εκβάσεών τους, φορτωμένα κόκκαλα ραγισμένα από τα λυγρά σημάδια της αποτυχίας των αγώνων τους για δικαίωση στην κοινωνία του νησιού ή της Αθήνας.
Προγκίδης. Τι θα έλεγες , είπε ο Λάμπρος , να κάναμε μαζί ένα βιβλίο για τον Παπαδιαμάντη ; Έχουμε γράψει αρκετά ο καθένας μας από τη σκοπιά του , αγαπάμε τον Παπαδιαμάντη, θέλουμε να τον δούμε να ταξιδεύει πέρα από τα σύνορα της χώρας μας ,δεν είναι λοιπόν καιρός να κάνουμε κάτι από κοινού ; Κατά μείζονα λόγο που οι ζωές μας διαφέρουν τόσο πολύ. Προερχόμαστε από διαφορετικά περιβάλλοντα. Έχουμε γεννηθεί και σήμερα ζούμε ,σε τόσο διαφορετικούς τόπους. Γι΄ αυτό ακριβώς πιστεύω ότι αυτές οι ευαισθησίες μας που βρίσκονται σε τόση απόσταση η μία από την άλλη θα κάνουν τον διάλογό μας ζωντανό, ουσιαστικό και ταυτόχρονα διαφωτιστικό για τον τρόπο που προσεγγίζουμε το έργο του Παπαδιαμάντη. Τέλος θεωρώ ότι μια τέτοια κοινή παρουσία έχει και ευρύτερο ενδιαφέρον. Διότι, ανεξάρτητα από τις διαφορές μας , τα άρθρα και τα βιβλία μας δείχνουν πάντα τη μέριμνά μας για την αξιοποίηση του παπαδιαμαντικού θησαυρού μπροστά στα αδιέξοδα και τα ερωτήματα του σημερινού ανθρώπου. Ας ενώσουμε λοιπόν τις δυνάμεις μας. Θα πρόκειται , εκτός των άλλων , και για μια απάντηση σε όλους τους σχολιαστές του Παπαδιαμάντη που τον περιορίζουν στην ορθόδοξη πίστη του και σε όλους τους υπόλοιπους ,τους αυτοαποκαλούμενους προοδευτικούς , που τον θεωρούν ξεπερασμένο. Πάρα πολύ καλή ιδέα απάντησα. Το πρωί του Σαββάτου ,μια φρασούλα άστραψε μέσα μου : «Ζώντας με τον Παπαδιαμάντη». Θαυμάσια ,σκέφτηκα , έχουμε και τον τίτλο. Ο Λάμπρος δεν συμφωνεί. Οι παραλλαγές πέφτουν η μία μετά την άλλη. Μα ζει όμως ; αναρωτιέται σε μια στιγμή φωναχτά ο Λάμπρος. Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος ; πετάγεται η Ντόρις . Ζει ο Κυρ Αλέξανδρος ; αντιφωνεί ο Λάμπρος .Σιγή. Σιωπή ξαφνική. Ούτε ανάσα…Αυτό ήταν. Έγινε ! Το ρεύμα μας διαπέρασε και τους δυο ταυτόχρονα. Δώσαμε τα χέρια. Με πολλή χαρά για την επιτυχία της προσπάθειάς μας.
Καμπερίδης. Δεν είναι λίγο πράγμα να διδαχτείς τη ζωή από ένα δάσκαλο που σε παιδεύει με τις ιστορίες του , σου μιλάει για πράγματα «κεκρυμμένα από καταβολής κόσμου», ανοίγει «εν παραβολαίς το στόμα του» για να σου φανερώσει το μυστήριο του κόσμου , ν΄ ανέβει στα βάθη της ψυχής του ανθρώπου , να σου ανοίξει τα μάτια σε αλήθειες που δεν μαθαίνονται με άλλο τρόπο.
Ο Κυρ Αλέξανδρος έκανε το θαύμα του και στερέωσε τη φιλία μας πάνω στην αγάπη που έχουμε για εκείνον.
Η επιθυμία μας να πάμε παραπέρα αυτή τη σχέση της κοινωνίας μας παρακίνησε να μοιραστούμε τη γραφή, πραγματική συν-γραφή αυτού του βιβλίου που γεννήθηκε από την ανάγκη να εντάξομε τον Κυρ Αλέξανδρο πιο βαθιά στη ζωή μας. Το σχέδιο αυτό δεν γεννήθηκε για να ζωντανέψουμε το παρελθόν, ούτε για να ζήσουμε εμείς μέσα στο χαμένο χρόνο. Ο μοναδικός λόγος ύπαρξής του είναι να καταλάβουμε την ανθρώπινη σχέση που νοηματοδοτείται από έναν άνθρωπο που εισέρχεται στη ζωή των προσώπων που επικυρώνουν, ανακαλύπτουν, δικαιώνουν τη σχέση τους με τον πραγματικό εαυτό τους μέσα από έναν κόσμο που καθορίζει την ταυτότητά τους. Αυτή η σχέση μπορεί να ξαναγεννηθεί και να ζήσει επειδή υπάρχει μέσα στο έργο του Παπαδιαμάντη , στην κοινότητα που ζει μέσα στο έργο του ,ή στο έργο που τρέφεται μέσα από την κοινότητα που περιγράφει, σαν τα πράγματα του κόσμου που μαγαρίστηκαν και ξεφτιλίστηκαν και επανακτούν εδώ τη χαμένη τους μορφή. Η φιλία όμως, το αρχαίο δώρο του ιερού δεσμού των ανθρώπων από την ομηρική εποχή , αυξάνεται και πληθύνεται μέσα από τη σχέση δύο προσώπων επειδή τα πρόσωπα συναντιούνται μέσα στην κοινότητα του έργου του .Είναι μια σχέση που ρίζωσε μέσα στο έργο , το δικό του και το δικό μας. Το έργο του Παπαδιαμάντη αναδεικνύει μέσα μας, επαναανακαλύπτοντάς την, τη συνάνθρωπη φύση του ανθρώπου.
Γιατί να προσθέσουμε μερικές εκατοντάδες σελίδες στην ήδη υπάρχουσα πλούσια βιβλιογραφία για το έργο του Παπαδιαμάντη; Ποια η ανάγκη ; Γιατί το σχέδιο που εκκολάπτηκε από κοινού παίρνει σχήμα και μορφή μέσα σε τούτες τις σελίδες ,σαν απόπειρα προσέγγισης δυο κοινών αναγνώσεων ,δύο προσωπικών απόψεων, που σε πολλά σημεία μπορεί να διαφέρουν ή να συμφωνούν, να συγκλίνουν και να αποκλίνουν, αλλά δεν απομακρύνονται από τον κοινό τους στόχο: την παναθρώπινη αξία που έχει στο σημερινό κόσμο το έργο του, τη διερεύνηση του χρέους μας , αποτίμησης αγάπης, ελάχιστος φόρος τιμής στον διδάσκαλο που πεπαίδευκε και εξακολουθεί να παιδεύει τη νέα Ελλάδα , στους αστάθμητους καιρούς που ζει σήμερα η ανθρωπότητα σε όλη την υφήλιο.
Ζει ο κυρ Αλέξανδρος ;
Ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει.
Για τον πυρήνα του ερωτήματος ,αν το έργο του ζει πραγματικά ή όχι, η απάντηση εμπεριέχεται στο εγχείρημα: ζει, όσο μας βοηθάει να διαλογιζόμαστε με τον κόσμο μας και να υπερβαίνουμε τις διαφορές μας σαν άνθρωποι…
Ένα από τα καλύτερα δοκίμια που διαβάσαμε τα τελευταία χρόνια. Λάμπρος Καμπερίδης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1952. Ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στην Αθήνα, ενώ από το 1970 διαμένει στον Καναδά. Από το 1990 υπηρετεί την Εκκλησία, αρχικά ως διάκονος και κατόπιν (2000) ως πρεσβύτης. Είναι ιερατικός προϊστάμενος στην κοινότητα του West Island στο Μόντρεαλ, στον ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Διδάσκει Νεοελληνική ποίηση στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ και Θεολογία στο Πανεπιστήμιο του Sherbrooke. Έχει εργαστεί σε εστιατόρια, εργοστάσια, υποδηματοπωλεία, καθώς και ως διευθυντής επιχειρήσεων και νηπιαγωγείου, για να σπουδάσει Φιλοσοφία και Ιστορία. Είναι κάτοχος διδακτορικού στην Ιστορία, ενώ προετοιμάζει την έκδοση του Περί καθηκόντων του Νικολάου Μαυροκορδάτου σε γαλλική μετάφραση με εκτεταμένο σχολιασμό καθώς και εισαγωγή στο έργο και τον βίο του πρωτοπόρου Φαναριώτη. Η ζωή του δικαιώνεται από τους φίλους του στην Ελλάδα και στο Μόντρεαλ, τους μαθητές του, το ποίμνιο της κοινότητας που υπηρετεί, από τη σύντροφό του Χριστίνα και τα παιδιά του Δέσποινα, Σεραφείμ και Αγγελική.
Ο Λάκης Προγκίδης γεννήθηκε στο Βόλο το 1947. Σπούδασε στο Πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης. Εργάσθηκε για μερικά χρόνια ως πολιτικός μηχανικός. Από το 1980 ζει στο Παρίσι. Μετά από έναν νέο κύκλο πανεπιστημιακών σπουδών, στο χώρο της λογοτεχνίας αυτή τη φορά, υποστηρίζει το 1994 τη διδακτορική του διατριβή, με θέμα τον Παπαδιαμάντη και το μυθιστόρημα. Έχουν εκδοθεί στα γαλλικά τέσσερα βιβλία του "Un ecrivain malgre la critique", "La conquete du roman. De Papadiamantis a Boccace", "De l'autre cote du brouillard", "Rabelais. Que le roman commence !" και ένα στα ιταλικά, "L'anima numerica. A propositο de L'Uomo senza qualita di Robert Musil.". Άρθρα του για το μυθιστόρημα έχουν δημοσιευτεί σε πολλά περιοδικά, γαλλικά και άλλα. Το 1993 ίδρυσε, και έκτοτε διευθύνει, το τριμηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό "L'Atelier du Roman".
Έχει συμμετάσχει στη συγγραφή πολλών συλλογικών δοκιμίων. Άρθρα και μελέτες του για το μυθιστόρημα έχουν δημοσιευτεί σε γαλλικά, ελληνικά, και άλλα περιοδικά.
